Euro à la Française

Een overwinning voor Frankrijk, zo mag het nieuwe steunpakket voor Griekenland wel worden genoemd. Het is de voorbereidende stap voor de introductie van de eurobonds.

Voor Frankrijk is deze stap essentieel. Een deconfiture van de zuidelijke staten zou niet alleen desastreus zijn voor de euro, maar ook voor de Franse dominante positie in de Europese Unie. Frankrijk, Italië en Spanje zijn goed voor bijna de helft van het BNP in de eurozone. In inwoneraantal vormen ze zelfs de meerderheid. Daarnaast is Frankrijk een nucleaire macht en lid van de Veiligheidsraad.

De Fransen hebben het oudste diplomatencorps ter wereld. In dit land zijn de Navy SEALs diplomaten. De Fransen zijn meesters in het strategisch integreren van belangen. Een jaar geleden had Duitsland nog het voortouw kunnen nemen, maar sindsdien zijn de verhoudingen grondig gewijzigd. Al langer is er in Washington, Londen en Parijs zorg over het Rapallo van onze tijd; de Duits-Russische toenadering. Hierdoor is de entente cordiale (frugale) tussen Frankrijk en Engeland mogelijk geworden, die werd bekrachtigd door de aanval op Libië. Engeland is dus politiek gebonden aan Frankrijk. De Fransen zien voorts de goede relaties tussen Turkije en Duitsland met lede ogen aan. Zo zijn de Fransen erin geslaagd zich op te werpen als de hoeder van de Europese belangen. Nadat Merkel ook nog afscheid nam van kernenergie, heeft ze een onaangenaam gesprek gehad met Obama in juni. Obama wil rust in de tent. Een paar weken geleden spraken de Chinezen nog hun vertrouwen uit in de euro (Chinees voor: geen spelletjes, los het op). De druk op Merkel is immens geweest. De steun van Nederland, Oostenrijk en Finland leverde dus hoogstens wat verbale reuring op.

Voor de Fransen komt dit goed uit. Het namelijk valt niet uit te sluiten, dat ook Frankrijk binnenkort onder vuur van de “financiële markten” komt te liggen. Ook hier is sprake van een lage groei, hoge staatsschuld en een handelstekort. Daarnaast is de fiscale druk in het centralistische Frankrijk al behoorlijk hoog. Een oplossing is de introductie van zogeheten eurobonds.  De landen uit de eurozone trekken dan gezamenlijk geld aan op de financiële markten. Hierdoor ontstaat een rente die hoger ligt voor bijvoorbeeld Nederland en Duitsland en lager voor bijvoorbeeld Italië en Spanje. Ieder land betaalt dus dezelfde rente.

De eurobonds worden al langer gepropageerd door bijvoorbeeld Guy Verhofstad. De Belgen zijn fervent voorstander van verdere Europese integratie en doorgaans spreekbuis voor beleidsvoornemens. Voor de introductie van eurobonds is een versterking van financiële en fiscale instituties op Europees niveau een voorwaarde. Juist deze stappen worden nu gezet. Na ruim tien jaar gaan de mark, gulden, markka en schilling volledig op in de euro à la Française.

Nederland zal dus worden geconfronteerd met hogere rentelasten op zijn staatsleningen. Mogelijk pakt dit juist weer gunstig uit voor bijvoorbeeld pensioenfondsen. Het valt echter moeilijk in te zien hoe de Nederlandse economie extra zal groeien als gevolg van het steunpakket; de enige manier waarop de Nederlandse belastingbetaler hiervan niet direct de gevolgen zou ondervinden.

Dus, hoe dan ook: het kabinet Rutte zal aanstaande september een extra bezuinigingsronde voor 2013 in de week leggen. Let daarvoor wel op aanwijzingen, want het zal niet expliciet worden gezegd.

Gong

Aan de Amsterdamse beurs, de oudste beurs ter wereld, wordt aan het begin van elke beursdag de gong geluid.  Zowel de handel als de gong hebben hun oorsprong in het Verre Oosten. Sinds Vasco Da Gama heeft het Westen goed verdiend aan de exploitatie van deze enorme regio en aan het begin van de Tweede Wereldoorlog leek het, op Japan na, volledig gemarginaliseerd. Na twee wereldoorlogen leek het Westen onverminderd oppermachtig.

Inmiddels leven we in volledig andere tijden. China en India groeien snel door. Nog steeds is de economie van de VS veruit de grootste wereldwijd. Gemeten naar het nationale inkomen, nemen de VS circa $ 14.700 miljard voor hun rekening. Dit is bijna 25% van het wereldwijde nationale inkomen. De VS doen dit met 6% van de wereldbevolking. Overigens hebben de VS ook de grootste schuld: $ 14.700 miljard (37% van het wereldwijde totaal). De opkomende macht China is goed voor $ 5.700 miljard (9%), dat wordt verdiend met bijna 20% van de wereldbevolking. Ter vergelijking: Duitsland verdient $ 3.500 miljard met circa 1,2% van de wereldbevolking.

In 1950 hadden de VS nog een aandeel van 45%. Het West-Duitse aandeel bedroeg toen een kleine 6%, dat vrijwel gelijk is aan het huidige aandeel van het verenigde Duitsland. Het relatieve aandeel van de VS is dus spectaculair teruggelopen. Interessant is voorts, dat het aandeel van Japan en China gezamenlijk in 1990 lag op circa 19% (Japan 15%). In 2010 zijn beide economieën even groot maar is het gezamenlijke aandeel ongewijzigd. Beide landen zijn producenten en exporteurs. Het saldo van de lopende rekening van China is het hoogste ter wereld: $ 273 miljard (overschot) en dat van de VS het laagst: $ 561 miljard (tekort). De Japanse en Duitse overschotten bedragen respectievelijk $ 166 miljard en $ 162 miljard.

Sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw is de maakindustrie in de VS fors teruggelopen, veel meer dan in landen als Duitsland en Japan. Het Verenigd Koninkrijk heeft het pad der industrialisatie zelfs volledig verlaten. Recentelijk blijken de economische drijfveren toch minder financieel dan gedacht. In Nederland hadden we dat al moeten weten. Door de Nederlandse renteniers werd in de 18^de eeuw goed verdiend aan de financiering van de Engelse industrialisatie, maar de Engelsen verdienden veel meer.

Bedrijven kunnen niet uitsluitend als beleggingsobject worden gezien. Slimme landen spelen hierop in. Bedrijven gericht op continuïteit creëren werkgelegenheid, een diverse economie, een breed palet aan ontplooiingsmogelijkheden  en tevreden belastingbetalers. Wat er gebeurt als de productie wordt verplaatst naar goedkope landen is in Amerika goed te zien: de producten of diensten zijn weliswaar goedkoper, maar hoe moeten ze worden gekocht als de koper geen werk en dus geen geld heeft? Lenen via de staat. De VS zijn in hun paradigma volledig vastgelopen, net als het Verenigd Koninkrijk.

De Chinezen hebben nog een lange weg te gaan en de toekomst is uitermate onzeker, maar ze leren. En daarvoor kijken ze niet noodzakelijkerwijs uitsluitend naar de Angelsaksische wereld. Het Chinese credit ratingbureau Dagong heeft Duitsland (AA+) een hogere kredietwaardigheid toegekend dan de VS (AA), terwijl landen als Zweden en Finland de hoogste rating (AAA) kregen. Dagong werd nog slechts een jaar geleden beschimpt (Dagong, who?), maar nu wordt ook Moody’s voorzichtig. Dagong kijkt vooral naar “the newly-created social wealth that supports the national funding capacity and constitutes the primary source of debt repayment”.

Dagong luidt de gong.

1911

In deze turbulente tijden is het goed eens naar het verleden te kijken. Wat gebeurde er wereldwijd exact 100 jaar geleden?

In 1911 was de wereld nog slechts een kleine 3 jaar verwijderd van de Eerste Wereldoorlog. Iedereen hield rekening met een groot conflict en in de meeste hoofdsteden werden hiervoor al jaren voorbereidingen getroffen. Desondanks was in het jaar 1911 een totale wereldbrand nog niet onvermijdelijk, omdat geen enkele mogendheid doelbewust naar werelddominantie streefde. De Verenigde Staten en Duitsland waren zeer snel opkomende industriële machten. De VS waren rond de eeuwwisseling het Britse Rijk al voorbij gestreefd en Duitsland deelde bijna de tweede plaats met dit koloniale wereldrijk. Zowel de VS als Duitsland hadden nauwelijks koloniën. De VS konden nog naar hartenlust expanderen in Noord Amerika, waar een overvloed aan grondstoffen was, terwijl Duitsland in toenemende mate afhankelijk werd van im- en export. Het land had inmiddels na het Britse Rijk de grootste handelsvloot. Grote spanningen ontstonden dan ook doordat Duitsland maar zeer moeizaam toegang kon krijgen tot buitenlandse markten. Daarnaast moest men altijd beducht zijn voor de Britse heerschappij over de wereldzeeën: een confiscatie van de handelsvloot of economische blokkade lag altijd op de loer.

Anno 2011 zijn de VS nog steeds de grootste economie, gevolgd door Japan en China. Duitsland heeft zijn derde plaats aan China moeten afstaan. De VS beheersen de wereldzeeën met 11 vliegdekschepen, meer dan alle andere landen bij elkaar. China plant er zeker vier.

Marokko

In december 1910 bezetten de Fransen de havenstad Agadir, nadat zij drie jaar eerder reeds Casablanca hadden bezet. De Franse penetratie in noordelijk Afrika had geleid tot een heilige oorlog van het Marokkaanse sultanaat tegen de Fransen. De Marokkaanse sultan wilde hervormingen doorvoeren. De Fransen bereikten echter een overeenkomst met de Marokkaanse sultan door deze leningen te verstrekken.  In ruil hiervoor erkende de sultan de Franse rechten uit hoofde van de conferentie van Algeciras (1906). In juli 1911 doet de Duitse keizer een paar uur de haven Agadir aan en ontmoet kort de Sultan. De commerciële rechten van Duitsland komen door de Franse interventie, die in strijd is met de bepalingen van 1906, ernstig in het gedrang. Dit leidt tot spanningen tussen Frankrijk en Duitsland. De Britten brengen hun vloot in staat van paraatheid, omdat als gevolg van de vlootovereenkomst (entente cordiale – 1904) tussen de Fransen en de Britten de laatsten verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de Franse noordkust. In maart van dat jaar bezweert minister Grey het Lagerhuis nog, dat het Britse Rijk niet verplicht is Frankrijk militair bij te staan.

In november bereiken de Fransen en Duitsers overeenstemming.In 1912 wordt Marokko een Frans protectoraat.

In november 2010 sloten de Fransen en Britten de “entente frugale” (het “vrekkige” verbond), vooral met betrekking tot de verdeling van de maritieme taken.  De Marokkaanse koning heeft recentelijk hervormingen aangekondigd.

Libië

In september 1911 verklaarde Italië de oorlog aan Turkije, omdat dit land niet akkoord ging met een militaire bezetting van Libië door Italië. De Italianen bezetten Tripoli, maar niet lang daarna stokte de strijd. De Turken hielden met Arabische steun stand in Cyrenaica en vooral Benghazi. Pas in oktober 1912 deed Turkije als gevolg van het uitbreken van de Balkanoorlog afstand van Libië. Italië ging tot de aanval over uit angst voor een verzwakking van zijn positie als gevolg van de gebeurtenissen in Marokko. Italië had militaire verdragen met zowel Frankrijk als Duitsland.

In 2011 begonnen Frankrijk en Engeland een militaire actie tegen Libië. Turkije verleent aanzienlijke humanitaire steun aan voormalig Cyrenaica.

Iran (Perzië)

In december 1911 vallen de Russen Perzië binnen. Sinds 1905 was een revolutie gaande die de macht van de Shah moest inperken en moest leiden tot een parlementaire democratie. In september werden de door de Russen gesteunde aanhangers van de voormalige Shah Mohammed Ali door regeringstroepen verslagen. De Perzen hadden voor de financiële reorganisatie van het land een Amerikaanse adviseur in dienst genomen. Rusland en het Britse Rijk kwamen in 1907 overeen dat het land werd verdeeld in een Russische en Britse invloedssfeer. Door de hervormingen dreigde Perzië te zelfstandig te worden. Met de bezetting van Teheran draaiden de Russen alle hervormingen terug.De Britten hadden groot belang bij stabiliteit in dit gebied: sinds 1899 was Koeweit de facto een Brits protectoraat. De Britse afhankelijkheid van olie nam snel toe nadat de vloot, bestaande uit nieuwe Dreadnoughts, van kolen op olie overschakelde.

In 2011 is Iran het enige land in het Midden Oosten buiten enige invloedssfeer en onderneemt vrijwel alles om in deze positie te blijven. De VS heeft de rol van Rusland en Engeland in het gebied overgenomen.

Anti trust

In de VS werden kartels opengebroken, omdat hun macht te groot werd (Sherman en Clayton Acts). In maart 1911 werd besloten dat de enorme Standard Oil Company (Rockefeller) moest worden gesplitst. Onder president Taft (1908 – 1912) werden 75 grote ondernemingen gedaagd. In Europa werd vrijwel niets tegen kartels en monopolies ondernomen.

In 2011 worden monopolies en kartels in de EU bij voortduring bestreden. In de VS is de anti-trustwetgeving sinds de jaren ’80 juist in afnemende mate van stal gehaald.

Casus Foederis

De Florentijnse fiorino d’oro stond model voor de Nederlandse gulden florijn. Zonder de technologische, financiële en politieke innovatie in het noordelijke Italië van de late Middeleeuwen zouden de Nederlanden en Engeland nooit tot hun latere bloei hebben kunnen komen.

Nadat wij eerst afscheid namen van de gouden standaard, namen wij later afscheid van de florijn, die overigens ironisch genoeg gulden werd genoemd.  De fiorino d’oro bestaat uiteraard ook niet meer. Geld is nu uitsluitend fiduciair, een in essentie Angelsaksische innovatie. De waarde van geld of een munt is nu volledig gebaseerd op vertrouwen en juist dit vertrouwen staat allerwegen onder druk.Vertrouwen is het schaarste goed van onze tijd.

Konden wij tot voor kort nog wat meesmuilend spreken over een “failed state” als Griekenland, nu komt dan toch de confrontatie met de werkelijkheid. De publieke financiële huishouding van Italië staat onder druk. Het Italië benoorden Rome is nog steeds een van de rijkste gebieden in Europa met een diverse economie. De Italiaanse staat is echter nog jong (1871) en is nooit bijzonder krachtig geweest. Naast het feit dat Italië de derde economie van Europa is, is het tevens een van de oprichters van de Europese Unie (1951).  Het is dus een primaire verdragspartner en dit valt niet zomaar weg te wuiven.

De Eurozone staat onder druk door de aanhoudende financiële instabiliteit. Zo kan het gebeuren, dat de discussie over het Amerikaanse “kredietplafond” (debt ceiling) niet of nauwelijks leidt tot renteverhogingen op US bonds, terwijl het eerste het beste gerucht over een Europees land ten zuiden van Rijn en Donau onmiddellijk problemen oplevert op de kapitaalmarkten. De Europese monetaire verdragen verhouden zich dus slecht tot de internationale, anonieme en amorele financiële markten. Monetaire verdragen kunnen namelijk niet los worden gezien van de politieke constellatie.

Verdragspartner Italië zal mogelijk binnenkort de casus foederis inroepen. Het wordt buigen of barsten: volgt op de eenheidsmunt de politieke eenwording, of keren we terug naar de florijn?