Albert Ballin en het einde van een droom

Op 9 november 1918 werd in Berlijn de republiek uitgeroepen en het keizerrijk ten grave gedragen. Een paar honderd kilometer verderop pleegde tegelijkertijd Albert Ballin in Hamburg zelfmoord. Hij had de Hapag, de grootste rederij tot dan toe, geleid. Nu hadden revolutionairen zijn kantoor in Hamburg bezet. De aanstaande wapenstilstand zou niet alleen leiden tot het verlies van de Duitse oorlogsvloot en koloniën, maar ook van de Duitse handelsvloot, na de Britse de grootste ter wereld.

In de late middeleeuwen was er het zeer succesvolle, maar decentrale, Hanzeverbond. Met het verval van de Hanze konden de Duitse handelaars geen steun verwerven van een machtige centrale overheid, zoals vanaf de zestiende eeuw het geval was bij de kooplui en ontdekkingsreizigers in Engeland, Frankrijk, Spanje en de Republiek.  De Dertigjarige Oorlog (1618-1648), tot de Tweede Wereldoorlog het grootste Duitse trauma, vernietigde elke mogelijkheid tot centrale eenheid en overzeese ambities. In de 18de eeuw werd de koning van Hannover tevens koning van Engeland. De personele unie vergemakkelijkte na de Napoleontische oorlogen de heroriëntatie van de Duitse Noordzeestaatjes en -steden op overzeese activiteiten. In de eerste helft van de 19de eeuw werden handelsfirma’s als Woermann en Vietor groot met plantages en mijnbouw en rond 1860 was de Noord-Duitse zeehandel vanuit Hamburg en Bremen goed gevestigd in Afrika, het Verre Oosten, Zuid-Amerika en de Stille Oceaan. Toen het Duitse keizerrijk in 1871 werd gesticht, had dus al gevestigde en uitgebreide handelsbelangen wereldwijd. Tegelijkertijd kwam de vrijhandel onder druk te staan. De Duitse koophandel en de snel opkomende industrie eiste derhalve een actieve rol van de Duitse rijksregering voor de bescherming van overzeese bezittingen, belangen en aanvoer van grondstoffen.

Des keizers reder
In deze dynamische tijd groeide Albert Ballin, geboren in 1857 in een joods gezin te Hamburg, op. Zijn vader bemiddelde bij de emigratie en het zeetransport van emigranten naar voornamelijk de VS. Met de komst van de stoomschepen konden steeds grotere aantallen emigranten zekerder en sneller worden vervoerd, terwijl de vraag na 1880 snel steeg als gevolg van de explosieve groei van de industrialisatie in de VS. In 1888, hetzelfde jaar dat de nog jonge Wilhelm II keizer werd, volgde de benoeming van de eveneens jonge Albert Ballin in de hoofddirectie van de Hapag. In 1899 werd hij algemeen directeur. Rond deze tijd maakten keizer en reder ook kennis en werd Ballin “des keizers reder”. Albert Ballin leek een droom te leven. Dat was ook wel nodig, want de workaholic sliep zeer weinig.

“Die Welt ist mein Feld”
De laatste 20 jaren voor de Eerste Wereldoorlog waren die van het zogeheten “hoge imperialisme”. Laatkomers zoals de VS en Duitsland vochten zich in de wereldmarkt in. De gevestigde mogendheden schermden zich af. Zette de VS in op massaproductie, zo zette Duitsland in op kwaliteit. En in tegenstelling tot de VS ontwikkelde Duitsland ook een eigen handelsvloot. “Die Welt ist mein Feld”, was de slogan van Ballin – met ongetwijfeld een knipoog naar Shakespeare. Ballin was ook degene die het cruise concept ontwikkelde: rondvaarten in de winter in de Caraïben en de Middellandse Zee. Ook Zeppelintochten werden aangeboden. De Duitse vlag was wereldwijd zichtbaar, de toekomst lag op het water.

SS Vaterland, 1914,  54.000 BRT. vanaf juli 1917 SS Leviathan

Reguliere diensten vonden plaats van en naar Afrika, het Verre Oosten en natuurlijk de VS. Een derde van het scheepstonnage dat rond 1910 het Suezkanaal passeerde voer onder Duitse vlag. Van de grote mogendheden hadden alleen Groot Brittannië en Duitsland een groter scheepshandelstonnage dan oorlogstonnage. De Duitse oorlogsvloot was in dat opzicht dus bepaald geen “luxe vloot”; er viel daadwerkelijk wat te beschermen. De grootste passagiersschepen in 1913 waren Duits. Van de ongeveer 1 miljoen emigranten die jaarlijks naar de VS vertrokken, reisden zo’n 40% vanuit Hamburg en Bremen. Hieronder waren sinds 1895 nauwelijks nog Duitsers. Het waren vooral mensen uit Oost-Europa die via deze steden emigreerden. Italianen vertrokken vanuit Napels en Ieren en Britten vanuit Liverpool.

De oorlog
Toen Engeland op 4 augustus 1914 de oorlog verklaarde aan Duitsland, waren de meeste Duitse schepen al neutrale havens binnengelopen. In de jaren daarvoor had Duitsland een bijna wereldomspannend draadloos radiografisch netwerk aangelegd en via dat netwerk werden de schepen op tijd gewaarschuwd. De wereldhandel kwam tot stilstand. De Duitse rederijen moesten uiteraard havengelden betalen en kosten maken voor deze opgelegde schepen. De Britten stonden niet toe dat derde (neutrale) landen de schepen zouden kopen, zodat de enige manier om de Duitse schepen te verwerven bestond uit het verklaren van de oorlog aan Duitsland om vervolgens de schepen te confisqueren. Nadat de VS de oorlog aan Duitsland hadden verklaard, gingen veel andere landen hier dus ook toe over. Scheepsruimte was in 1918 een extreem schaars artikel.

Woelige baren                                                                                                                                        Voor Albert Ballin draaide de oorlog uit een ramp. In het begin had hij, zoals zovelen, gehoopt op een korte oorlog. Hij kon geen schepen verkopen en er moesten enorme kosten worden gemaakt. De Hapag kon het hoofd niet boven water houden.  In 1917 werd duidelijk, dat Groot-Brittannië en Frankrijk ook na een wapenstilstand de economische oorlog zouden blijven voortzetten. Duitse schepen zouden dus lange tijd van de zeeën worden geweerd. Ironisch genoeg vervoerden Ballins reuzenschepen nu in één tocht complete divisies van New York naar Le Havre. Aan boord waren  Amerikaanse soldaten die zonen of kleinzonen van Duitse immigranten waren. Op 5 september 1918 vond het laatste gesprek tussen Ballin en de keizer plaats. Ballin zag de militaire situatie zeer somber in en drong aan op een onmiddellijke opening naar de Amerikaanse president Wilson. Het leidde tot een breuk tussen keizer en reder.

Matrozen en zeelui, de trots van Hamburg en het keizerrijk, hadden al jaren geen werk meer. Zij leden honger en velen stierven aan het front of in de duikboten. Het kapitaal, waar Ballin toch ook een exponent van was, had afgedaan. De wereld was klein geworden. De revolutie sloegen reder en keizer uit het veld.

VERDUN

 

“The question of what, in fact, all that agony was about would not down. Started in an accident, it was simply running upon its own momentum; the peoples were continuing to fight because their ideas and their institutions had provided them with no means of stopping.[1]”

Honderd jaar geleden barstte de strijd rond Verdun los. Verdun is het zinnebeeld van de waanzin van de oorlog. Honderdduizenden sneuvelden en een nog groter aantal raakte ernstig gewond. Het totale complex aan gevechten, dat duurde van 21 februari tot 19 december 1916, vond plaats in een gebied  van 250 vierkante kilometer en zag de inzet van driekwart van het Franse leger en de helft het Duitse leger in het westen.

Het offensief bij Verdun was bedacht door Erich von Falkenhayn, de chef van de Duitse generale staf. Over von Falkenhayn zijn weinig lovende woorden geschreven, enerzijds wegens zijn verachting voor verliezen en anderzijds wegens een vermeend gebrek aan competentie. Het eerste is zeker juist, maar dat gold helaas voor de meeste legerleiders van zijn tijd. Het tweede is onjuist.

Als minister van oorlog en chef staf schreef von Falkenhayn reeds in november 1914, dat Duitsland de oorlog niet met militaire middelen alleen zou kunnen winnen: de Entente beschikte eenvoudigweg over een te groot overwicht. Hij zag een compromisvrede met Rusland als de meest veelbelovende uitweg. Politiek bleek dit niet haalbaar, omdat Duitsland juist vanwege Rusland in de oorlog verzeild was geraakt en het Duitse volk een vrede zonder overwinning maar moeilijk zou hebben kunnen begrijpen, als het al zou zijn gelukt om tot vrede te komen.

Daarom koos von Falkenhayn in 1915 voor een afmattingsstrategie. Hij vormde een flinke reserve, waardoor de generaals aan het front nooit voldoende troepen hadden om teveel in offensieve acties op te offeren. Dit afknijpen was vooral van belang aan het oostelijk front, waar de generaals Hindenburg en Ludendorff plannen ontwikkelden voor enorme omsingelingsslagen. Deze plannen gingen naar het oordeel van von Falkenhayn de kracht van het Duitse leger ver te boven.

Aan het westelijke front bleek de defensieve opstelling zeer succesvol, want in de Champagne leden de Fransen in 1915 grote verliezen, terwijl de Britten nog aarzelden met de opbouw van een leger van enige omvang van belang. Dit tot leidde tot grote irritatie bij de Fransen, waar oorlogsmoeheid zijn intrede begon te doen.

In het oosten werd in het voorjaar van 1915 tussen Gorlice en Tarnow met relatief beperkte middelen (maar met een enorme concentratie aan zware artillerie) door Duitsers en Oostenrijkers een grote doorbraak bereikt, waardoor de Russen eind 1915 uit Polen en Galicië waren verdreven. De Russische verliezen bedroegen in 1915 circa drie miljoen man. Dat Falkenhayn goed had gezien, dat er geen eind kwam aan de hulpbronnen van de Entente bleek wel uit het feit, dat het Russische leger ondanks deze enorme verliezen aan het eind van 1915 niet kleiner was dan aan het begin van dat jaar. Wat hij minder naar waarde schatte was, dat de aangeslagen, maar zeker niet verslagen Russen de oorlog voortzetten.

Het jaar 1915 had de Centralen een groot aantal tactische overwinningen gebracht, maar strategisch was de situatie slechts beperkt verbeterd. Een belangrijke rol in de overwegingen van Falkenhayn over de koers voor 1916 speelde de overschakeling van Groot-Brittannië naar het concept van totale oorlog.

De Britse strategie was tot dan toe niet erg succesvol geweest. De uitspraak van minister van buitenlandse zaken Grey in augustus 1914, dat het niet zoveel uitmaakte of de Britten wel of niet deel zouden nemen aan de oorlog – een uitspraak die vooral betrekking had op de Britse economie -, was lange tijd leidend. De blokkade was niet erg effectief, het Britse leger aan het westfront was relatief klein en alleen Italië was geworven voor de Entente en dan nog alleen tegen Oostenrijk. De lasten van de oorlog werden zoveel mogelijk afgewenteld op de koloniën en de bondgenoten. Na het echec van Gallipoli, dat Turkije had moeten doen capituleren en Rusland had moeten ontlasten, moest de Britse oorlogsinspanning drastisch worden verhoogd.

Dit kon alleen door het invoeren van de dienstplicht, het negeren van de rechten van neutralen, het aantrekken van miljardenleningen in de VS en het centraliseren van de oorlogsproductie. Om deze inspanningen in de Engelstalige wereld (de publieke opinie in de VS werd maximaal bespeeld) te kunnen verkopen, werd het propaganda-instrument ten volle ingezet: 1915 zag de wedergeboorte van de Hun. Het hele Duitse volk werd gedegradeerd tot een bloeddorstige massa, die ten koste van alles moest worden gestopt, zoals vijftienhonderd jaar eerder de Hun Atilla bij Chalons werd gestopt door de Romein Aetius.

Von Falkenhayn oordeelde, dat in 1916 een beslissing moest worden geforceerd: hij was zich ten volle bewust van de wending in Londen. Het Franse zwaard moest dus zo snel mogelijk uit de Engelse vuist worden geslagen. Zijn positie was moeilijk wegens de machinaties van Hindenburg en Ludendorff in het oosten en zijn niet al te beste verhouding met de Rijkskanselier. Wilde het Duitse leger een doorbraak forceren in het westen, dan was de tijd krap. Het moest gebeuren voordat de Britten “Kitchener’s Army” volledig zouden hebben ontplooid en voordat von Falkenhayn gedwongen zou worden de beschikbare reserves af te staan aan Hindenburg en Ludendorff.

En zo poogde von Falkenhayn het succesvolle offensief van Gorlice-Tarnow te dupliceren. Hij ging er vanuit, dat de Fransen niet zulke grote verliezen zouden kunnen dragen als de Russen een half jaar eerder. Een geconcentreerde en tactisch vernieuwende actie langs een beperkt, maar strategisch en psychologisch belangrijk deel van het front zou voor de Fransen buigen of breken betekenen.

Von Falkenhayn bleek echter te zuinig in het toedelen van de reserves. De aanval werd te smal ingezet en met veel te weinig roulatie onder de troepen. De zeer succesvolle opening van het offensief liep daarom al snel vast. Niet vanwege Franse weerstand, maar door uitputting van de Duitse troepen. De Fransen herstelden zich en konden de maanden daarna, mede wegens de toestroom aan Britse troepen in het noordwesten, de verliezen dragen.

De slag zou zich bijna een jaar voortslepen in al zijn gruwelijkheid. Het jaar begon met Verdun en eindigde met Verdun. Aan het einde van 1916 was de oorlog een totale oorlog geworden.

[1] Walter Millis, 1935, “Road to War, America 1914-1917”

Nigel Farage Beating Back the Huns

So here we have it. Had Nigel Farage been at the helm in November 1918, there would have been no armistice. Instead, he would have sent the British Army marching all the way to Berlin, crushing the German Army in, maybe, a month and a half. Home by Christmas. He would have gladly sacrificed some 100,000 of his countrymen (and others from around the globe), as his supreme vision of future events would by definition have proven him right. A small price to pay to the betterment of all mankind.

A man with a plan.

Nigel, of course, actually doesn’t live in days long gone. Here’s a Nigel who is making plans himself, contrary to his namesake from the 1980’s song, for whom plans were made by others. Nigel is a politician, and one with a mission at that. Once more, Britain is under threat from a continental power. And, finally, the evil genius behind it has been identified. For the third time in 100 years Germany is bidding for continental power.

Now is the time to again thwart this drive for dominance by the Huns. Dark forces are at work in Berlin. In fact, 25 years after the fall of the Berlin Wall, 75 years after the start of World War II and 100 years after the start of World War I, Prussia is back with a vengeance. Fortunately, the reborn Teutonic Empire seems without allies. Discontent appears rampant across Europe.

This provides Nigel with a rallying cause. While not having a clue as how to deal with Britain’s enormous internal problems, fortunately there is yet again an imminent threat from a long standing adversary. And again there are allies to be had. Potential allies with which the UK has got nothing in common, except for fighting a common enemy, so truly the hallmark of British diplomacy.

To Nigel Farage, utter destruction of the Huns cannot come at too high a price. We may still be thankful for the Anglo-Japanese alliance, rendering swathes of China and vast stretches of the Pacific to the Japanese Empire. Or for the alliance with the Russian Empire, a true boost to democracy and to the betterment of the peoples in Eastern Europe. Or for the utter fragmentation of the Middle-East and, last but not least, the building of all those nation states in Europe, so promising at first and eventually dismally frustrated by that unholy experiment known as the European Union.

Who do you think you are kidding, Mr. Farage?